Jaren geleden eindigde mijn wiskundeleraar halverwege de laatste les voor de zomervakantie met een indringend “Tjotské, geef acht!”, gevolgd door “Kerei, buigen!”. Het was de inleiding tot een indringend persoonlijk verhaal over zijn kamptijd.
Zo hadden wij hem nog niet meegemaakt. Bewogen deed hij zijn verhaal en wij hingen aan zijn lippen. Deze oorlogsgeschiedenis was nieuw voor ons.
Helaas moest hij het onderwijs vroegtijdig vaarwel zeggen. Ernstige ordeproblemen, hoog opgelopen spanningen en het slaan van een leerling deden hem de das om. Hij liet zich omscholen en kwam uiteindelijk in het bedrijfsleven terecht. In korte tijd werkte hij zich op tot rayonhoofd.
Het bedrijf stond echter aan de vooravond van de zoveelste reorganisatie. De ingrijpendste tot nu toe. Als rayonhoofd, wiens functie werd opgeheven, kwam hij niet vanzelfsprekend in aanmerking voor de nieuw gecreëerde (maar wel vergelijkbare functie) van regiomanager. Hij zou opnieuw moeten solliciteren en een psychologische test moeten ondergaan. Daar paste hij voor.
“Dan gooi ik het op mijn jappenkampverleden”, zei hij. “Dan moeten ze wel iets voor me regelen.” Hij meende geen woord van wat hij zei. Nog een paar jaar en dan ging hij met pensioen.
Op zijn werk en het werk dat zijn medewerkers afleverden was niets af te dingen. Hij was een manager, die met strakke hand het rayon leidde; hij had de wind eronder. Een aantal medewerkers kon niet met hem overweg. Zij voelden zich door hem gedwarsboomd en genegeerd. Een simpel “Goede morgen” bij binnenkomst kon er niet af. Het waren ook altijd dezelfde medewerkers die hij controleerde wanneer hij een ziekmelding niet vertrouwde. Hij noteerde en checkte nummerborden en belde naar huis als hij meende een van hen te zien rijden of lopen in de stad. De bedrijfspsycholoog had wel een verklaring voor zijn bij vlagen tirannieke gedrag. Ze was daar vrij stellig in: “De ontberingen en zijn ervaringen in het jappenkamp hebben hem zo gemaakt. Punt.”
In de oorlog was hij nog een kind. Dat hij in een jappenkamp had gezeten, gescheiden van zijn moeder, wist slechts een enkeling op de zaak. Soms vertelde hij over die tijd, meestal als je het niet verwachtte. Hij bloeide op wanneer je met hem sprak over Indië. Het leek net of je te maken had met een ander mens. Hij ontpopte zich dan als een vriendelijke, warme persoonlijkheid. Toch bleef hij voor velen een gesloten boek, die zich niet kon verzoenen met het verleden.
In een Haagse boekhandel blader ik wat tijdschriften door als plotseling een oude man mij aanstoot. Verschrikt kijkt hij me aan, wijzend naar de kast met boeken over de Tweede Wereldoorlog en de geschiedenis van Nederlands-Indië. Nazi’s en Japanse soldaten staan prominent afgebeeld op omslagen. Dan spreekt hij mij aan:
“Daar word ik zo ziek van meneer. Ik word er niet goed van. Wanneer houdt het toch eens op.” De man lijkt op mijn wiskundeleraar van toen. Ik kijk hem aan, maar weet niets terug te zeggen. Zijn gekwelde gezichtsuitdrukking brengt me van slag. Zou hij het zijn? Als ik eindelijk een gesprek met hem wil aanknopen, maakt hij aanstalten om verder te gaan. Bij de uitgang draait hij zich om. De droefenis lijkt uit zijn ogen verdwenen. Een blik van herkenning. Hij knikt.
Patrick Wouters
Senang producties 
Mooi verwoord, Patrick!