A question of balance (geactualiseerd)

Goede geschiedschrijving is telkens weer opnieuw zoeken naar een verhouding tot het verleden. Naar de juiste mix. Inclusief de schaduwkanten. Zo objectief mogelijk. Zonder van te voren opgelegd moreel gelijk. Dat is een vak apart. Sommige historici vinden de manier waarop we nu naar de Nederlandse geschiedenis kijken te activistisch en te opportunistisch. Een voorbeeld hiervan is de discussie over de term Gouden Eeuw of over ons slavernijverleden en moeizaam dekolonisatieproces. Anderen vinden juist dat teveel nadruk ligt op de zonnige kanten. Getuige de reacties op de Canon van de Nederlandse geschiedenis.

Gelukkig bepaalt de overheid en het kabinet niet de inhoud van geschiedenis- en schoolboeken (maar helemaal daarachter verschuilen kan ook weer niet). Het kabinet gaf daarom opdracht de Canon van Nederland herijken. Waarbij nadrukkelijk gekeken wordt naar de schaduwkanten van de Nederlandse geschiedenis. Ook komt er aandacht voor de verhalen en perspectieven van verschillende groepen in de samenleving. Een goede ontwikkeling op weg naar een evenwichtige geschiedschrijving. Hopelijk in een vorm die jong en oud aanspreekt. Want van onze schoolboeken en onderwijs moet je het niet hebben…

4 mei 2020
De Nationale Dodenherdenking van 4 mei 2020 is een mooi voorbeeld van opnieuw zoeken naar een verhouding tot het verleden: “Sobibor begon in het Vondelpark met het bordje Verboden voor Joden.” De toespraak van de koning was raak: ieder woord kwam binnen. “Het minste wat we kunnen doen is: is niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is.” De leegte, stilte op de Dam: ik ben er nog vol van.
Aan de overkant, in de Nieuwe Kerk, sprak Arnon Grunberg de 4-meilezing uit. Ook zijn woorden kwamen als een mokerslag binnen: “En het is ook logisch dat als er gesproken wordt over bepaalde bevolkingsgroepen op een manier die doet denken aan de meest duistere tijd uit de twintigste eeuw, als dat gewoon is geworden, er vroeg of laat op die manier ook weer over Joden gesproken kan worden. Voor mij was het van begin af aan duidelijk: als ze het over Marokkanen hebben, dan hebben ze het over mij. ‘Ik kan niet begrijpen, niet verdragen dat men een mens beoordeelt niet naar wat hij is, maar naar de groep waar hij toevallig toe behoort’, schreef Primo Levi in de jaren zestig aan zijn Duitse vertaler. Zijn indrukwekkende lezing vind je hier: Herdenken gaat uit van de vaststelling dat het verleden niet voltooid is…

Hollandse meesters her-zien
Hollandse meesters her-zien is een must see tentoonstelling die ik zag in de Hermitage amsterdam in Amsterdam (2019 – 2020).

Amsterdam in de 17e en 18e eeuw was niet alleen bevolkt met mensen die je op de schilderijen van de Hollandse meesters ziet (en sinds jaar en dag het beeld van de ‘Gouden Eeuw’ bepalen). De archieven alleen al zijn daar stille getuigen van. De tentoonstelling van Jörgen Tjon Afong laat zien dat een herijking van de Canon van Nederland dringend nodig is. Ik was geraakt door de verhalen en de fotografie. Maar meer nog verontwaardigd door het feit dat we de geschiedschrijving generaties lang voor lief namen. Veel musea die prat gaan op de Gouden Eeuw laten kansen liggen. Ook hierover zeg ik: hou je niet afzijdig. Laat alle aspecten zien en wees niet snel op de tenen getrapt. We kunnen wat dat betreft veel leren van musea in de Verenigde Staten van Amerika en die van het Verenigd Koninkrijk. De Hermitage heeft het goed begrepen (zonder ongemakkelijk te balanceren).

Voor mij is deze tentoonstelling (en vele andere initiatieven waaronder de Black Archives) een inspiratiebron om (in mijn geval) het Indische verhaal door te blijven geven. Als Nederlandse geschiedenis en als migratieverhaal. Daarvoor gebruik ik social media en mijn website als platform. Ik hoop dat we oog en oor hebben voor elkaars verhaal.

Verder lezen en kijken

Meer achtergrondinformatie vind je hier:

Oorspronkelijk geschreven op 2 december 2019. Geactualiseerd naar aanleiding van de Nationale Dodenherdenking van 4 mei 2020.